دو عینک

در سال 1986 فضاپیمای چلنجر که حاوی هفت فضانورد بود، 73 ثانیه پس از برخاستن از سکو منفجر شد. علت حادثه، ضعف در طراحی O-ring اعلام شد. هوای سرد صبحگاهی و شعله های آتش، اختلاف دمای زیادی را بوجود آورده بود که سبب این شکست شد.

زمانی که مهندسی میخواندم و به سرفصل ایمنی رسیدیم، یکی از مواردی که در کلاس بررسی شد سانحه فضاپیمای چلنجر بود. توصیف بالا، درک من و همکلاسی هایم بود از یک فاجعه فنی. بعدها که تغییر مسیر دادم و به دنیای مدیریت و علوم انسانی پا گذاشتم مجدد همان مورد چلنجر به موضوع یکی از کلاس هایم در LSE تبدیل شد. از آنجا که با ابعاد فنی آن حادثه آشنایی خوبی داشتم، شنیدنِ تحلیلِ اساتیدِ علوم انسانی پیرامون این موضوع برایم بسیار جالب بود.

ناسا در آن سال ها با مشکل کمبود بودجه روبرو شده است. از همین رو به توصیه «سیاسیون» تصمیم میگیرد که یک شهروند معمولی را به فضا ارسال کند. به توصیه «روانشناسان» پس آزمونهای بسیار پیچیده از بین یازده هزار نفر داوطلب، یک معلم تاریخ انتخاب میشود تا بهمراه شش فضانورد به فضا اعزام شود. «سیاسیون» معتقد بودند که حضور یک معلم که از فضا برای دانش آموزان چند ارائه کوتاه داشته باشد سبب جلب اعتماد عمومی به برنامه های فضایی آمریکا میشود و در نهایت، افزایش بودجه ناسا به خواست عمومیِ مردم تبدیل خواهد شد.

از همین رو دولت زیرساختهای پخش زنده لحظه پرتاب را در سرتاسر آمریکا و بخصوص مدارس را فراهم می آورد. فضا پیما پرتاب میشود و 73 ثانیه بعد در میانه زمین و  آسمان فضا پیما متلاشی می شود.

پس از بروز حاثه، فورا از طرف رونالد ریگان (رئیس حمهور وقت) یک کمیته تحقیق شکل می گیرد. این کمیته پس از چند ماه تفحص عامل اصلی حادثه را  فرهنگ سازمانیِ ناسا (Organizational Culture) اعلام می کند. لحظه پرتاپ، مهندسین عملیات حدس میزنند که امکان شکست وجود دارد ولی «فرهنگ سازمانی» سبب میشود که این مهندسان نتوانند «مدیران ارشد» را از پرتاب منصرف کنند.

تحقیقات بعدی نشان میدهد که ناسا جهت کوچک کردن سازمان و کاهش هزینه ها، به توصیه «مدیران سازمانی»، طی قراردادهایی ساخت O-ring را برونسپاری می کند. مهندسینِ ناظر نسبت به طراحی نامناسب این قطعه هشدار میدهند ولی از آنجا که هزینه تغییرِ پیمانکار در زنجیره تامین زیاد بوده، به توصیه «مدیران مالی» ناسا مجدد به همان شرکت سفارش می دهد.

پس از بروز این حادثه، «ادبا و شعرا» متن سخنرانی رونالد ریگان را تنظیم می کنند. این سخنرانی یکی از شاهکارهای ادبی-سیاسی تاریخ آمریکا شناخته می شود و در همان روز و پس از چند ساعت از زمان حادثه ایراد می شود:

... اجازه بدهید چند دقیقه با دانش آموزانی که پای تلویزیون نشسته بودند صحبت کنم. سخت است که بپذیریم، ولی بعضی اوقات حوادث دردناکی شبیه به این اتفاق خواهد افتاد، فراموش نکنید که این حوادث بخشی جدانشدنی در فرآیند کشف کردن است. بخشی از تلاش کردن برای افزایش افق دید بشر است. آینده به ترسوها تعلق ندارد، آینده متعلق به شجاعان است. تیم چلنجر در حال هدایت ما بسمت آینده بودند و ما راه آن ها را ادامه خواهیم داد. دربررسی علل فاجعه هیچ چیز سری وجود ندارد و عموم در جریان کامل قرار خواهند گرفت. فراموش نکنیم که ما اکتشافمان در فضا را ادامه خواهیم داد، پرتاب های بیشتری خواهیم داشت، و بله به داوطلبان بیشتر، معلمان بیشتر و فضانوردان بیشتری نیاز داریم. هیچ چیز تمام نشده است و سفرِ اکتشافی ما ادامه خواهد داشت. چهارصد سال پیش بود که فرانسیس دراکه برای پیمودن و غلبه بر اقیانوسها جان خودش را از دست داد. او اهل دریا بود، آنجا مُرد و آنجا هم دفن شد. همانگونه که ماجراجویی های وی سبب شد که مرزهای آبی را شکست دهیم، امروز هم من اعلام می کنم که ماموریت انجام شده است ... کاوشگران، از بندِ زمین رها شدند و رفتند تا صورت خدا را لمس کنند...

محمد امین یوسفی

دانشجوی نوآوری و کارآفرینی اجتماعی

مدرسه اقتصاد لندن(LSE)